Czy prawo do oddychania czystym powietrzem jest dobrem osobistym?

Izba Cywilna Sądu Najwyższego ogłosiła dnia 28 maja 2021 r. uchwałę sygn. akt III CZP 27/20 w precedensowej sprawie dotyczącej zadośćuczynienia za smog. Sąd Najwyższy ocenił, iż prawo do życia w czystym środowisku, umożliwiające oddychanie powietrzem o odpowiednim standardzie, nie jest dobrem osobistym, które podlega ochronie na podstawie Kodeksu cywilnego.
Wcale jednak nie oznacza to, że zostaje zamknięta droga do sądowego dochodzenia swoich praw związanych z zanieczyszczonym środowiskiem.

Czym są dobra osobiste w polskim prawie?

Zacznijmy od tego, że dobra osobiste zostały wymienione w art. 23 Kodeksu cywilnego i są wśród nich m.in.: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nie jest to jednak katalog zamknięty. Istnienie dobra osobistego można zatem wyinterpretować także z innych norm prawnych.
​Każde dobro osobiste pozostaje pod ochroną prawa cywilnego i również Kodeks cywilny w artykule 24 reguluje środki ochrony, którymi są przykładowo żądanie zaniechania działania czy też żądanie zadośćuczynienia lub zapłaty na wskazany cel społeczny.

Precedensowa sprawa mieszkańca Rybnika

Sprawa, którą zajmował się Sąd Najwyższy dotyczyła mieszkańca Rybnika - pozwał on Skarb Państwa o zadośćuczynienie w kwocie 50.000 zł za naruszenie dóbr osobistych. Pozew uzasadnił tym, że w okresie jesienno-zimowym stan powietrza w jego mieście jest tak zły, że nie może wietrzyć mieszkania, spacerować z rodziną, uprawiać sportu na powietrzu oraz korzysta bez przerwy z oczyszczacza powietrza, co generuje koszty.
​Sąd Rejonowy w Rybniku oddalił powództwo i nie uznał, aby prawo do życia w czystym środowisku było dobrem osobistym. Po apelacji powoda Sąd Okręgowy w Gliwicach zadał pytanie prawne do Sądu Najwyższego.

Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich

Do sprawy włączył się Rzecznik Praw Obywatelskich, który argumentował, że możliwość korzystania z nieskażonego środowiska jest dobrem osobistym. RPO zauważył między innymi, że jedną z podstaw ustroju Rzeczypospolitej jest ochrona środowiska, co wynika z art. 5 Konstytucji. Obowiązek dbałości o środowisko, w tym doprowadzenie do odpowiedniej jakości powietrza, wynika także z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady.

Jak rozumieć orzeczenie Sądu Najwyższego?

Sąd Najwyższy nie zgodził się z tą argumentacją, aczkolwiek uzasadnienie nie jest wbrew pozorom dla obywateli tak bardzo niekorzystne, jak mogłoby się wydawać. Sąd Najwyższy nie uznał wprawdzie, że prawo do życia w nieskażonym środowisku jest dobrem osobistym, ale zaznaczył, że skutki zanieczyszczenia środowiska obywatel może zwalczać powołując się na dobra osobiste takie jak prawo do zdrowia, wolności czy prywatności. Sąd podtrzymał tym samym pogląd prawny wyrażony przez SN już w 1975 r.

Jak dochodzić roszczeń związanych ze smogiem?

Oznacza to z jednej strony, że procesy takie jak opisano są nadal możliwe, ale należy dostosować argumentację tak, aby przedstawić stan życia w skażonym środowisku jako naruszenie dobra osobistego jak właśnie zdrowie, wolność itd. Skoro bowiem zdrowie jest dobrem osobistym (a co do tego wątpliwości nie ma), to w sytuacji, która godzi w to dobro, możliwe jest nie tylko roszczenie o zadośćuczynienie, ale też roszczenia o zakaz, czy nawet nakaz określonych postępowań, które usuwałyby stan zagrożenia – o czym wprost mówiła w uzasadnieniu sędzia SN Marta Romańska.
​Jak widać, nie jest to orzeczenie, które można traktować jako porażkę tych, którym zależy na środowisku, choć niewątpliwie zmiana wykładni w tej kwestii ułatwiłaby dochodzenie roszczeń tego typu.

Co dalej ze sprawą o smog?

Teraz sprawa wróci do rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Gliwicach. Sąd ten będzie miał do rozstrzygnięcia zagadnienia być może trudniejsze do oceny, a z pewnością jeszcze ważniejsze - odpowiedzialności Skarbu Państwa za ewentualne naruszenie dobra osobistego. Należy przecież do wiedzy powszechnej, że za dużą część zanieczyszczeń odpowiadamy również my sami. Na ile wpływ na sytuację mają zaniechania władzy publicznej, to kwestia z pewnością niejednoznaczna.
​Sprawa jest interesująca i będziemy Państwa informować o jej wyniku, bo i w Tarnowie jest niestety wiele do zrobienia w kwestii czystego powietrza.

Aktualizacja

Sprawa zakończyła się prawomocnym wyrokiem zasądzającym na rzecz powoda kwoty 30.000 zł. Powód był wspierany przez Rzecznika Praw Obywatelskich i o sprawie można więcej przeczytać na stronie RPO.

---

adwokat
Marcin Szumlański

Partner w Filar, Szumlański, Zachara Adwokacka Spółka Partnerska w Tarnowie.

---

Potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie ochrony środowiska?
Skontaktuj się z nami!

Jeśli zanieczyszczenie powietrza w Tarnowie lub okolicach wpływa na Twoje zdrowie, ogranicza Twoją wolność lub narusza inne dobra osobiste, nasze doświadczenie prawnicze może pomóc Ci skutecznie dochodzić swoich praw. Kancelaria Adwokacka fszk.pl specjalizuje się w sprawach cywilnych związanych z ochroną dóbr osobistych. Pomożemy Ci ocenić sytuację prawną, zgromadzić odpowiednią dokumentację oraz przygotować skuteczną strategię procesową.

Zadzwoń do nas

---

FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Czy mogę pozwać Skarb Państwa za smog w moim mieście?

Tak, możliwość złożenia pozwu przeciwko Skarbowi Państwa za skutki smogu pozostaje otwarta, mimo że Sąd Najwyższy nie uznał prawa do życia w czystym środowisku za odrębne dobro osobiste. Kluczowe jest jednak odpowiednie skonstruowanie podstawy prawnej powództwa. Zgodnie z uchwałą SN z 28 maja 2021 r., należy powołać się na naruszenie konkretnych dóbr osobistych wymienionych w art. 23 Kodeksu cywilnego, takich jak zdrowie, wolność czy prawo do prywatności. W praktyce oznacza to konieczność wykazania, że zanieczyszczenie powietrza bezpośrednio wpływa na Twoje zdrowie (np. poprzez dokumentację medyczną potwierdzającą choroby układu oddechowego), ogranicza Twoją wolność (niemożność wychodzenia z domu, wietrzenia mieszkania, uprawiania sportu na powietrzu) lub narusza prywatność (konieczność stałego używania oczyszczaczy powietrza, uciążliwości w codziennym życiu). Pozew powinien być precyzyjnie uzasadniony faktami i dowodami wskazującymi na konkretne naruszenia tych dóbr. Warto skonsultować się z adwokatem specjalizującym się w prawie cywilnym, który pomoże właściwie sformułować żądania i przygotować odpowiednią argumentację prawną dostosowaną do indywidualnej sytuacji.

Jakie roszczenia mogę zgłosić w związku z zanieczyszczeniem powietrza?

W związku z naruszeniem dóbr osobistych przez zanieczyszczenie powietrza możesz dochodzić kilku rodzajów roszczeń przewidzianych w art. 24 Kodeksu cywilnego. Po pierwsze, możesz żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, którego wysokość powinna być adekwatna do stopnia i charakteru naruszeń Twoich dóbr osobistych. Po drugie, możliwe jest żądanie zaniechania określonych działań, które prowadzą do zanieczyszczenia środowiska – może to dotyczyć konkretnych źródeł emisji. Po trzecie, można wnosić o podjęcie działań mających na celu usunięcie skutków naruszenia, czyli nakaz określonych postępowań zmierzających do poprawy jakości powietrza. Kodeks cywilny przewiduje również możliwość żądania zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny, na przykład na działania proekologiczne. Jak podkreśliła sędzia SN Marta Romańska w uzasadnieniu uchwały, katalog tych roszczeń jest szeroki i obejmuje nie tylko kompensację szkody, ale także środki prewencyjne i restytucyjne. Wybór odpowiedniego roszczenia powinien być podyktowany konkretną sytuacją faktyczną i oczekiwanym rezultatem – czy chodzi o rekompensatę finansową, czy raczej o faktyczną zmianę stanu rzeczy prowadzącą do poprawy jakości powietrza.

Jak udowodnić, że smog naruszył moje dobra osobiste?

Udowodnienie naruszenia dóbr osobistych przez zanieczyszczenie powietrza wymaga zgromadzenia kompleksowego materiału dowodowego łączącego stan środowiska z konkretnymi skutkami dla Twojego zdrowia i życia codziennego. Kluczowa jest dokumentacja medyczna potwierdzająca schorzenia układu oddechowego, alergiczne, sercowo-naczyniowe lub inne problemy zdrowotne związane z ekspozycją na zanieczyszczone powietrze – mogą to być zaświadczenia lekarskie, wyniki badań, dokumentacja leczenia szpitalnego czy ambulatoryjnego, opinie biegłych medycznych. Równie ważne są dane o jakości powietrza w Twojej miejscowości – raporty Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, pomiary ze stacji monitoringu, informacje o przekroczeniach norm dopuszczalnych stężeń pyłów i innych zanieczyszczeń. Warto zgromadzić również dowody dokumentujące ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu: rachunki za oczyszczacze powietrza i ich eksploatację. Pomocne mogą być także fotografie smogu, nagrania, artykuły prasowe o sytuacji ekologiczej w regionie. Im bardziej kompleksowy i spójny materiał dowodowy, tym większe szanse na skuteczne wykazanie związku przyczynowego między zanieczyszczeniem środowiska a naruszeniem Twoich konkretnych dóbr osobistych.

Czy problem smogu dotyczy również Tarnowa?

Tak, problem zanieczyszczenia powietrza dotyczy również Tarnowa i pozostaje jednym z istotnych wyzwań środowiskowych miasta. Tarnów, podobnie jak wiele innych polskich miast, zmaga się z okresowym przekraczaniem norm jakości powietrza, szczególnie w sezonie grzewczym (jesień-zima), kiedy głównym źródłem zanieczyszczeń staje się niskoemisyjne ogrzewanie budynków paliwami stałymi. Dane z monitoringu jakości powietrza wskazują na powtarzające się epizody wysokich stężeń pyłu zawieszonego PM10 i PM2.5 oraz benzo(a)pirenu, co stanowi zagrożenie dla zdrowia mieszkańców. ​

---

#adwokatTarnów #dobraOsobiste #ochronaŚrodowiska #prawoCywilne #smog #zadośćuczynienie #SądNajwyższy #jakośćPowietrza #zanieczyszczenieŚrodowiska #prawoPrzemysłowe #adwokatMałopolska #kancelariaAdwokackaTarnów