Czy prawo do obrony wreszcie stanie się realne? Nowe propozycje zmian.

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego przygotowała projekt zmian, które mogą faktycznie wzmocnić prawo zatrzymanych do obrony. Do ich uchwalenia jest oczywiście jeszcze dość daleka droga, ale sama dyskusja na ten temat stanowi ważny impuls, aby zwrócić uwagę na tę kluczową kwestię.
Zgodnie z propozycją Komisji nowe przepisy mają obligować organy ścigania, aby niezwłocznie informować osobę zatrzymaną o przyczynach zatrzymania oraz o przysługujących jej uprawnieniach.

Prawo do niezwłocznej pomocy obrońcy – teoria a praktyka

Jednym z tych uprawnień ma być prawo do skorzystania z niezwłocznej pomocy obrońcy – prawa, które formalnie obowiązuje, ale jak to bywa w wielu przypadkach: teoria sobie, a praktyka sobie.
Z praktyki zaś wiemy, że zatrzymani nie zawsze są świadomi, że mogą od samego początku sprawy korzystać z pomocy obrońcy. Alarmujące dane wynikają z raportów Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu. Otóż osoby zatrzymane, które w Polsce korzystały z pomocy obrońcy, to najczęściej osoby zamożne, które miały zapisany numer telefonu do „swojego" adwokata. W przypadku osób, które nie mogły wskazać konkretnego adwokata, który podjąłby się ich obrony, prawo to istniało jedynie teoretycznie. Tym bardziej uwaga ta dotyczy osób, których nie stać było na pomoc adwokata z wyboru.

Realne dostępność obrońcy dla każdego zatrzymanego

Zapowiadane zmiany mają iść w tym kierunku, że nie tylko eksponowane będzie prawo do żądania pomocy obrońcy, ale uzyskanie takiej pomocy będzie realnie możliwe dla każdego. Mianowicie osoba zatrzymana będzie mogła się domagać pomocy obrońcy z urzędu, a adwokaci i radcy prawni będą pełnić dyżury w gotowości do świadczenia takiej pomocy. Zatem nawet osoba, której nie będzie stać na zatrudnienie obrońcy, będzie miała zabezpieczoną pomoc profesjonalisty od najwcześniejszych momentów sprawy.

Znaczenie pierwszych czynności procesowych

Jest to bardzo ważne, bowiem pierwsze czynności procesowe mogą wpłynąć na całe dalsze postępowanie i być w pewnym sensie nieodwracalne. Natomiast stres związany z zatrzymaniem, jest dla wielu osób tak wielki, że rzadko kto jest w stanie podjąć się samodzielnie racjonalnej obrony. Uwaga ta jest w mojej ocenie aktualna niezależnie od tego czy mówimy o osobie winnej, czy niewinnej.
​Niezbędnym i cennym może się w związku z tym okazać wsparcie obrońcy, który będzie w stanie zadbać o dobrostan prawny zatrzymanego, ale także zwróci uwagę czy sprawa jest prowadzona zgodnie z wszelkimi procedurami i czy podejrzany nie podlega bezprawnym naciskom etc.

Wymagania unijnej dyrektywy sprzed dekady

Trzeba też zauważyć, że wprowadzenie takich przepisów do polskiego porządku prawnego jest absolutną koniecznością i to nie tylko dlatego, że jest to standard cywilizacyjny obecny w wielu dojrzałych demokracjach. Otóż wynika to z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności.
​Niestety powyżej nie ma pomyłki: od ponad 10 lat nie wprowadzono w Polsce przepisów oczekiwanych przez osoby zainteresowane obroną praw człowieka i wymaganych przez Unię Europejską. Mamy zatem wiele do nadrobienia i oby problem ten został rozwiązany szybko. Proponowane zmiany mogą znacząco poprawić sytuację zatrzymanych, pod warunkiem, że zostaną sprawnie wdrożone. Prawo do obrony powinno być gwarantowane każdemu – niezależnie od zasobności portfela.

---

​adwokat
Marcin Szumlański

Partner w Filar, Szumlański, Zachara Adwokacka Spółka Partnerska w Tarnowie

Zadzwoń do nas

---

Zostałeś zatrzymany lub prowadzone jest przeciwko Tobie postępowanie karne?

Pierwsze czynności po zatrzymaniu mogą mieć kluczowe znaczenie dla dalszego przebiegu sprawy. Nie podejmuj decyzji sam – skorzystaj z pomocy doświadczonego obrońcy, który zadba o Twoje prawa od pierwszych chwil. Niezależnie od etapu postępowania, masz prawo do profesjonalnej obrony. Kancelaria Adwokacka fszk.pl w Tarnowie oferuje pomoc w sprawach karnych, zarówno na etapie zatrzymania, jak i w trakcie całego procesu. Skontaktuj się z nami, aby omówić swoją sytuację i uzyskać wsparcie prawne dostosowane do Twoich potrzeb.

---

Sekcja FAQ

Czy osoba zatrzymana ma prawo do kontaktu z adwokatem już w momencie zatrzymania?

Tak, prawo do kontaktu z adwokatem przysługuje osobie zatrzymanej od samego początku, czyli od momentu faktycznego zatrzymania przez organy ścigania. Jest to fundamentalne prawo wynikające zarówno z Konstytucji RP, jak i z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Niestety w praktyce realizacja tego uprawnienia napotyka na istotne problemy. Osoby zatrzymane często nie są świadome swoich praw lub nie wiedzą, jak je skutecznie egzekwować. Proponowane przez Komisję Kodyfikacyjną zmiany mają na celu wprowadzenie obowiązku niezwłocznego poinformowania zatrzymanego o przysługujących mu uprawnieniach oraz realnego zapewnienia dostępu do obrońcy z urzędu. System dyżurów adwokackich ma zagwarantować, że nawet osoby niemające możliwości finansowych zatrudnienia obrońcy z wyboru otrzymają profesjonalną pomoc prawną od pierwszych chwil. Jest to szczególnie istotne, ponieważ decyzje podejmowane na wczesnym etapie postępowania mogą mieć daleko idące konsekwencje dla całego procesu karnego. Dostęp do obrońcy już w momencie zatrzymania pozwala na kontrolę prawidłowości działań organów ścigania oraz zapobiega sytuacjom, w których osoba zatrzymana pod wpływem stresu może podjąć decyzje niekorzystne dla swojej sytuacji procesowej.

Dlaczego Polska nie wdrożyła dotychczas dyrektywy unijnej z 2013 roku dotyczącej prawa do obrońcy?

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 października 2013 roku w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym nakładała na państwa członkowskie obowiązek wdrożenia określonych standardów ochrony prawa do obrony. Mimo upływu ponad dekady Polska nie w pełni dostosowała swoje przepisy do wymogów tej dyrektywy, co stanowi poważne uchybienie wobec zobowiązań unijnych. Przyczyny tego opóźnienia są złożone i obejmują zarówno kwestie legislacyjne, jak i systemowe. Brak wystarczającej woli politycznej, spory dotyczące sposobu finansowania systemu pomocy prawnej oraz obawy dotyczące zwiększenia obciążeń budżetowych to tylko niektóre z czynników, które spowalniały proces implementacji. Dodatkowo w Polsce istnieje głęboko zakorzeniony problem niedofinansowania systemu pomocy prawnej z urzędu, co sprawia, że zapewnienie realnego dostępu do obrońcy dla wszystkich zatrzymanych wymaga znaczących zmian organizacyjnych i finansowych. Obecne prace Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego są próbą nadrobienia tych zaległości i dostosowania polskiego systemu do standardów europejskich.

Co zmieni się dla osób zatrzymanych, jeśli proponowane przepisy wejdą w życie?

Proponowane zmiany mogą diametralnie odmienić sytuację osób zatrzymanych w Polsce, wprowadzając rzeczywistą, a nie tylko formalną ochronę prawa do obrony. Po pierwsze, organy ścigania będą miały bezwzględny obowiązek niezwłocznego poinformowania zatrzymanego o przyczynach zatrzymania oraz o pełnym katalogu przysługujących mu uprawnień, w tym o prawie do obrońcy. Po drugie, zostanie wprowadzony system dyżurów adwokackich, który zagwarantuje, że każda osoba zatrzymana – niezależnie od swojej sytuacji finansowej – będzie mogła skorzystać z pomocy profesjonalnego obrońcy już od pierwszych momentów po zatrzymaniu. Oznacza to koniec z sytuacją, w której dostęp do obrońcy mieli faktycznie tylko ci, którzy dysponowali kontaktem do „swojego" adwokata i środkami finansowymi na jego zatrudnienie. Po trzecie, obrońca będzie mógł uczestniczyć w pierwszych czynnościach procesowych, takich jak przesłuchanie czy oględziny, co pozwoli na bieżącą kontrolę prawidłowości działań organów ścigania i zabezpieczenie interesów zatrzymanego od samego początku.

Jak stres związany z zatrzymaniem wpływa na możliwość skutecznej obrony?

Zatrzymanie przez organy ścigania jest jednym z najbardziej stresogennych doświadczeń w życiu człowieka, które może znacząco wpłynąć na jego zdolność do racjonalnego myślenia i podejmowania decyzji. Z psychologicznego punktu widzenia osoba zatrzymana znajduje się w stanie silnego napięcia emocjonalnego, strachu i niepewności co do przyszłości. W takiej sytuacji naturalne mechanizmy obronne organizmu mogą prowadzić do nieadekwatnych reakcji – od całkowitej bierności i uległości po impulsywne działania, które mogą zaszkodzić sprawie. Wielu zatrzymanych pod wpływem stresu może składać wyjaśnienia niekorzystne dla swojej sytuacji procesowej, nie rozumiejąc w pełni konsekwencji swoich słów lub poddając się sugestiom organów ścigania. Dodatkowo osoby bez doświadczenia z systemem prawnym często nie są świadome swoich praw procesowych i możliwości obrony, co czyni je szczególnie podatnymi na błędy. Dlatego obecność profesjonalnego obrońcy już od momentu zatrzymania ma znaczenie nie tylko prawne, ale również psychologiczne – obrońca może zapewnić zatrzymanemu poczucie bezpieczeństwa, pomóc w zrozumieniu sytuacji oraz doradzić optymalne strategie procesowe. Co więcej, obrońca może obiektywnie ocenić sytuację i zabezpieczyć prawa zatrzymanego w sytuacjach, gdy ten nie jest w stanie tego uczynić samodzielnie ze względu na stan emocjonalny. Problematyka ta dotyczy zarówno osób winnych, jak i niewinnych – każdy człowiek postawiony w tak ekstremalnej sytuacji zasługuje na profesjonalne wsparcie prawne.

---

Artykuły o podobnej tematyce:

- Tajemnica adwokacka a sprawa Janusza Palikota.
- ​Jest możliwe wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem Sądu Najwyższego.
- ​Odpowiedzialność karna „białych kołnierzyków” po reformie.

---

#adwokatTarnów #prawoDoObrony #prawoKarne #osobaZatrzymana #obrońcaZUrzędu #postępowanieKarne #prawaCzłowieka #pomocPrawna #dyrektywaUnijna #reformaPrawa #KomisjaKodyfikacyjna