Czy podanie w umowie błędnego RRSO zawsze będzie stanowiło naruszenie obowiązku informacyjnego wobec konsumenta?

Jak wynika z nowszych orzeczeń, w tym wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z lutego 2025 roku, wydanego w sprawie C-472/23, na to pytanie należałoby odpowiedzieć – nie.

Pytania do TSUE o obowiązek informacyjny dotyczący RRSO​

​Sprawa rozpoznawana pod sygnaturą C-472/23 trafiła do TSUE w związku z pytaniami prejudycjalnymi zadanymi przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie na kanwie sporu między spółką Lexitor, działającą jako cesjonariusz praw konsumenta, a Alior Bankiem. Jednym z nich było właśnie pytanie o to czy przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku, w którym rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu podana przez kredytodawcę przy zawarciu umowy okazuje się zawyżona ze względu na to, że doszło do stwierdzenia występowania w umowie nieuczciwego warunku umownego, który nie jest wiążący dla konsumenta, doszło do naruszenia obowiązku informacyjnego ustanowionego w przepisach dyrektywy. 

O co chodziło z wyliczeniem RRSO?​

Umowa, którą się zajmował warszawski Sąd zawierała postanowienia zgodnie, z którymi bank udzielił konsumentowi kredytu również na pokrycie kosztów związanych z prowizją za jego udzielenie i od tej części kredytu, tak jak od pozostałej naliczał odsetki. Prowizja zgodnie z przepisami jest traktowana jako koszt kredytu. Kosztem kredytu są też odsetki. Sąd natomiast doszedł do wniosku, że naliczanie odsetek od kosztu kredytu jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i narusza interesy konsumenta, a co za tym idzie konsument postanowieniami, które uprawniały bank do pobierania takich odsetek nie był związany. RRSO było natomiast wyliczone przez bank przy założeniu, że te postanowienia są w mocy. Skutkiem braku związania konsumenta postanowieniami umowy jest konieczność traktowania ich tak jakby ich w umowie nie było. Gdy wyliczyć RRSO bez postanowień uprawniających bank do naliczania odsetek od prowizji za udzielenie kredytu, byłoby ono niższe niż wskazane w umowie, co by oznaczało, że to wskazane w umowie jest błędne. I tu sąd zastanawiało czy w okolicznościach, gdy wysokość RRSO została ustalona w oparciu o postanowienia, które są nieuczciwe, i przez to jest ono błędne, doszło do naruszenia obowiązku informacyjnego obciążającego bank. 

Czy wskazanie błędnego RRSO na skutek uwzględnienia postanowień umowy, które nie wiążą konsumenta narusza obowiązek informacyjny?

Zdaniem TSUE w tej sytuacji wskazanie w umowie zawyżonego RRSO samo w sobie takim naruszeniem nie jest. TSUE przypomniał, że RRSO musi wiernie odzwierciedlać wszystkie koszty wymienione w dyrektywie, a takie, które nie odzwierciedla tych kosztów pozbawia konsumenta możliwości określenia zakresu jego zobowiązania w taki sam sposób jak brak wskazania tej stopy. Naruszenie obowiązku informacyjnego o RRSO może polegać przy tym nie tylko na jego zaniżeniu, ale także na jego zawyżeniu. Zawyżenie bowiem może pozbawić RRSO praktycznej użyteczności dla konsumenta, a więc zagrażałoby realizacji celu, który ten obowiązek ma spełniać. 

Dlaczego w tym wypadku podanie w umowie błędnego RRSO nie narusza obowiązku informacyjnego?

​Jak wskazuje TSUE obliczenia RRSO dokonuje się przy założeniu, że umowa o kredyt będzie obowiązywać przez uzgodniony okres oraz że kredytodawca i konsument wywiążą się ze swoich zobowiązań zgodnie z warunkami określonymi w tej umowie i w określonych w niej terminach. Z tego zdaniem TSUE wynika, że obowiązek podania RRSO jest spełniony, jeżeli RRSO wskazane w umowie odpowiada RRSO obliczonemu zgodnie ze wzorem matematycznym zawartym w załączniku do dyrektywy, przy uwzględnieniu kosztów, jakie konsument jest zobowiązany ponieść na podstawie warunków tej umowy, w tym warunków, które następnie okażą się nieuczciwe i niewiążące dla konsumenta. 

Nie tylko błędne wskazanie RRSO – co jeszcze narusza obowiązek informacyjny?

Nie tylko wskazanie błędnej wysokości RRSO może stanowić naruszenie obowiązku informacyjnego. Z orzecznictwa TSUE wynika wprost, że założenia przyjęte do obliczenia RRSO ze względu na to, że mogą mieć złożony charakter, muszą zostać wskazanie w sposób jasny, zwięzły i wyraźny w umowie o kredyt, i konsument powinien poznać wszystkie te założenia. Brak zawarcia ich w umowie może bowiem pozbawić konsumenta możliwości dokonania oceny ciążącego na nim zobowiązania. Nie wystarczy więc, aby konsument mógł je sam zidentyfikować, analizując warunki tej umowy.

​adwokat
​Sylwester Zachara

Partner w Filar, Szumlański, Zachara
Adwokackiej Spółce Partnerskiej
​w Tarnowie

​FAQ

​Czy zawsze błędna RRSO w umowie oznacza naruszenie obowiązku informacyjnego wobec konsumenta?

Nie zawsze podanie błędnej RRSO oznacza naruszenie tego obowiązku. TSUE wskazuje, że jeśli kredytodawca wyliczył RRSO według obowiązujących na dzień zawarcia umowy warunków, a późniejsze zmiany wynikają ze stwierdzenia nieuczciwości zapisów umownych, to nie można uznać wskazania zawyżonej RRSO samej w sobie za naruszenie obowiązku informacyjnego. Kluczowe jest natomiast, czy konsument miał pełny dostęp do wszystkich informacji o założeniach przyjętych przy wyliczaniu RRSO oraz czy sposób ich przedstawienia umożliwiał prawidłową ocenę zobowiązania. Naruszenie obowiązku informacyjnego występuje wtedy, gdy RRSO nie odzwierciedla rzeczywistych kosztów ponoszonych zgodnie z treścią umowy przez konsumenta lub nie przedstawiono założeń obliczeniowych w umowie w sposób jasny i zrozumiały.

Jakie są konsekwencje naruszenia obowiązku informacyjnego w kontekście RRSO?

​Naruszenie obowiązku daje konsumentowi możliwość odstąpienia od umowy, które w wypadku niespełnienia przez umowę wymagań ustawowych jest możliwe w ciągu 14 dni od dnia, w którym konsumentowi zostanie przez kredytodawcę dostarczona wymagana informacja albo skorzystania z tak zwanej sankcji kredytu darmowego. Odpowiednie przedstawienie RRSO oraz wszystkich założeń obliczeniowych staje się kluczowe w przypadku ewentualnych sporów sądowych, gdzie sąd analizuje czy konsument faktycznie mógł zrozumieć swoje zobowiązanie na podstawie przedstawionych danych. Niedopełnienie obowiązku informacyjnego w praktyce skutkować może koniecznością zwrotu przez kredytodawcę nienależnych opłat czy odsetek. Skuteczne skorzystanie z sankcji kredytu darmowego powoduje, że konsument ma obowiązek zwrócenia tylko kwoty kredytu bez odsetek i innych kosztów kredytu. Może więc też dochodzić od kredytodawcy zwrotu wcześniej poniesionych kosztów kredytu.

​Czy samo zawyżenie RRSO pozbawia konsumenta możliwości oceny zobowiązania?

​Zawyżenie RRSO może, lecz nie musi pozbawiać RRSO praktycznej użyteczności dla konsumenta. Jest tak wtedy, gdy konsument nie otrzymał kompletnej, jasnej informacji o wszystkich przyjętych założeniach do wyliczenia RRSO. Ważne jest, by konsument mógł samodzielnie określić zakres swojego zobowiązania. TSUE wyraźnie podkreśla, że podanie RRSO, która nie oddaje rzeczywistych warunków umowy, prowadzi do naruszenia obowiązku informacyjnego, gdyż uniemożliwia konsumentowi przeprowadzenie prawidłowej analizy zobowiązania na podstawie otrzymanych danych. Jednak w wypadkach, gdy w teorii RRSO zostało wyliczone prawidłowo, bo uwzględnia wszystkie koszty kredytu wynikające z umowy, a zawyżenie wynika z tego, że warunki umowy uprawniające kredytodawcę do pobierania wyższych kosztów kredytu zostały uznane za niewiążące konsumenta, zawyżenie RRSO nie stanowi naruszenia obowiązku informacyjnego ciążącego na kredytodawcy.

#adwokattarnów #klauzuleabuzywne #kredytkonsumencki #nieuczciwewarunkiumowne #obowiązki informacyjne #orzecznictwotsue #tsue #prawakonsumenta #prawokonsumentów #prawobankowe #prawocywilne #rrso #sankcjakredytudarmowego #skd