Odpowiedzialność karna „białych kołnierzyków” po reformie.

Odchodzący rząd zafundował nam na koniec swojego urzędowania, niezwykle kontrowersyjną i słusznie krytykowaną reformę prawa karnego. 1 października 2023 roku przepisy te weszły w życie. Jednym z elementów reformy jest drastyczne zaostrzenie kar za niektóre przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym.

Przestępstwa „białych kołnierzyków” to potoczna nazwa przestępstw popełnianych przez osoby pracujące na wysokich stanowiskach w korporacjach, instytucjach finansowych, bankach itp. Definicja ta ma już 80 lat i odwołuje się do kryterium sprawcy, to jest osoby cieszącej się uznaniem i wysoką pozycją społeczną. Przy czym przestępstwo takie związane jest z działalnością zawodową takiej osoby.
Na wstępie pozwolę sobie zauważyć, że badania naukowe sugerują, że nieuchronność kary jest skuteczniejszą metodą zwalczania przestępczości niż zaostrzanie odpowiedzialności karnej. Pomimo tego polityka karna w ostatnich latach, opierała się przede wszystkim na radykalnym podwyższeniu granic poszczególnych kar.
W kodeksie karnym — zresztą słusznie — są przepisy penalizujące takie zachowania jak nadużycie zaufania (w istocie nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku), łapownictwo menadżerskie czy prowadzenie nierzetelnej dokumentacji działalności gospodarczej. Odpowiedzialność karną mogą ponieść osoby zobowiązane do zajmowania się sprawami majątkowymi danej jednostki, a więc członkowie zarządu lub rady nadzorczej, funkcjonariusze publiczni czy pracownicy odpowiedzialni za strategiczne decyzje w firmach.
Nie należy bagatelizować takich czynów, ale po reformie, jeśli wyrządzona szkoda będzie odpowiednio wysoka, na mocy artykułu 306b kodeksu karnego, sprawca będzie zagrożony karą pozbawienia wolności do 20 lub nawet 25 lat! Dodam dla kontekstu, że sprawca pobicia ze skutkiem śmiertelnym może trafić do więzienia maksymalnie na 15 lat.
Co więcej, w związku z podwyższeniem „widełek” kar, trudniej będzie skorzystać z dobrodziejstw kodeksu karnego, które dostępne są dla sprawców przestępstw zagrożonych niższymi karami. Chodzi o warunkowe umorzenie postępowania, warunkowe zawieszenie kary, skazanie bez rozprawy lub dobrowolne poddanie się karze. Przepisy dotyczące tych rozwiązań nie zostały proporcjonalnie zmodyfikowane.
Pewnym wentylem bezpieczeństwa, choć niewystarczającym jest art. 307 kodeksu karnego, który pozwala sądowi na zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia, sprawcy, który dobrowolnie naprawił szkodę w całości. Natomiast naprawienie szkody w znacznej części, może spowodować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Osoby zarządzające przedsiębiorstwami podejmują praktycznie codziennie decyzje biznesowe. Niektóre z nich mogą być błędne, bowiem decyzje takie zawsze obarczone są mniejszym lub większym ryzykiem. Należy również zauważyć, że ocena decyzji post factum, a więc kiedy znamy jej skutki, jest znacznie łatwiejsza niż jej podjęcie w danym momencie na podstawie zwykle ograniczonej ilości danych lub kierując się błędnymi przesłankami.
Oczywiście penalizowane są przede wszystkim celowe działania i należy mieć nadzieję, że nikt nie zostanie skazany za popełniony błąd na 25 lat pozbawienia wolności. Tym niemniej sam fakt, iż istnieje takie ryzyko, jest niepokojący.
To wszystko wprowadza zaś ekipa rządząca, która sama niechętnie podchodzi do rozliczania swoich błędów. Doskonałym przykładem są słynne już przepisy z tak zwanej „ustawy covidowej”, która wprowadzała bezkarność za naruszenie obowiązków służbowych lub obowiązujących przepisów, jeśli sprawca działał w interesie społecznym i w celu zwalczania epidemii.
Adwokat Marcin Szumlański