Jest możliwe wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem Sądu Najwyższego.

Trwa „bałagan” w Sądzie Najwyższym wywołany przez sprzeczną z prawem próbą reformy Krajowej Rady Sądownictwa ustawą z 8 grudnia 2017 roku. Na jego kanwie ukształtowała się interesująca linia orzecznicza dotycząca wznawiania postępowań zakończonych przed Sądem Najwyższym.

Wspomniana powyżej reforma Krajowej Rady Sądownictwa (dalej KRS) została uznana za sprzeczną z polskim i europejskim prawem. Sąd Najwyższy orzekł uchwałą z dnia 23 stycznia 2020 r. BSA I-4110-1/20, że każda osoba powołana na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, w następstwie brania udziału w konkursie przed Krajową Radą Sądownictwa po dniu 17 stycznia 2018 r. nie spełnia minimalnego standardu bezstronności i każdorazowo sąd z jego udziałem jest nienależycie obsadzony. 
Pogląd ten został potwierdzony przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu (dalej ETPCz), który kilkukrotnie stwierdził, że orzekanie przez osoby powołane na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego w wyniku wadliwej procedury narusza art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W skrócie oznacza to, że ETPCz ocenia, iż w ten sposób narusza się prawo obywateli do rozpoznania ich sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd.
Pomimo tego sędziowie powołani w ten sposób, nadal orzekają w Sądzie Najwyższym.
Doprowadziło to do sytuacji, w której orzeczenia ostatecznie kończące sprawy w krajowej drodze sądowej, były wydawane w takim składzie, że nie można uznać, iż był to niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony na podstawie ustawy.
Zrodziło to faktyczny i poważny problem, jak przeciąć taki węzeł gordyjski. 
Sąd Najwyższy orzekający w różnych składach sędziów prawidłowo (legalnie) powołanych uznał, że rozwiązaniem jest możliwość wznowienia postępowania kasacyjnego i obecnie zostało wydane już kilka takich postanowień.
Sąd Najwyższy wskazał, że kodeks postępowania karnego w żadnym przepisie nie wyklucza możliwości wznowienia postępowania kasacyjnego. Co więcej, wyraźnie w art. 544 § 2 kpk wskazano, iż w sprawie zakończonej orzeczeniem Sądu Najwyższego, Sąd Najwyższy orzeka w składzie 3 sędziów. Nie ma natomiast żadnych wartościowych argumentów, aby postępowanie kasacyjne nie mogło zostać wznowione na przykład w związku z nieprawidłową obsadą sądu. Z tej przyczyny uznano, że istnieje podstawa do wznowienia postępowania z urzędu. 
Warto odnotować, że początkowo Sąd Najwyższy działał na skutek wniosku obrońców, który jedynie zgłaszał, że są powody do wznowienia postępowania i uchylenia orzeczenia wydanego przez nieprawidłowo obsadzony sąd. Wniosek miał tylko informacyjny charakter i nie wszczynał postępowania o wznowienie, ale konieczne było działanie sądu z urzędu.
Z czasem pogląd powyższy został rozwinięty i Sąd Najwyższy uznał, że są przesłanki nie tylko do działania z urzędu, ale również na wniosek strony. W takiej sytuacji wniosek nie jest tylko sygnalizacją nieprawidłowości, ale jest procesowym żądaniem wznowienia postępowania. 
Podstawą takiego wniosku jest art. 540 § 3 kpk, który stanowi, że wznawia się postępowanie, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego. Sąd Najwyższy już w 2014 roku stwierdził w uchwale (I KZP 14/14), że „"Potrzeba" wznowienia postępowania, […], może dotyczyć nie tylko postępowania w sprawie, do której odnosi się rozstrzygnięcie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka o naruszeniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ale także do innych postępowań karnych, w których zaistniało naruszenie postanowień Konwencji tożsame w układzie okoliczności faktycznoprawnych do stwierdzonego w orzeczeniu tego Trybunału wydanym przeciwko Polsce.”.
Jak wcześniej wskazałem, ETPCz wydał już wiele orzeczeń, z których wynika, iż w Polsce naruszane jest prawo do sądu. Są to, wobec tego orzeczenia ETPCz, które mogą i powinny być podstawą do wnioskowania o wznowienie postępowania w sprawie, w której orzeczenie zostało wydane w składzie tak zwanych „neo-sędziów”. 
Sąd Najwyższy podkreślił przy tym w sprawie II KO 75/23, że istnieje potrzeba, aby wznawiać takie postępowania i usuwać uchybienia jeszcze na gruncie prawa krajowego. Jest to działanie korzystne zarówno dla strony pozbawionej prawa do rozpoznania sprawy przez niezawisły sąd, jak i dla państwa polskiego, gdyż wynik ewentualnej skargi do ETPCz byłby z wielkim prawdopodobieństwem dla niego niekorzystny.
Przedstawiona powyżej wykładnia jest ze wszech miar słuszna. Należy przy tym wyrazić ubolewanie, iż dokonano takiej dekonstrukcji państwa prawa, iż konieczne są ekstraordynaryjne działania, aby obywatele uzyskiwali przysługujące im prawa.
Adwokat Marcin Szumlański
Tekst opublikowany w TEMI Twoje Media Informacyjne